Gebrekkig ‘thuiskomen’ van oudere patiënten in het ziekenhuis

Dr. Susanne de Kort

’Shadowing’ is een goede methode om na te gaan wat patiënten ervaren. Dat blijkt na lezing van het proefschrift van Hanneke van der Meide, ‘Why frailty needs vulnerability; a care ethical study into the lived experiences of older hospital patients’. Dit promotieonderzoek belicht het perspectief van oudere ziekenhuispatiënten. Hanneke van der Meide promoveerde in mei 2015 aan de Universiteit Tilburg.

Startpunt van deze kwalitatieve studie was een opmerking van een ziekenhuismedewerker: ‘Eigenlijk passen oudere mensen hier niet zo goed’. Door middel van het intensief volgen (shadowing) van oudere patiënten (een patiënt werd zelfs vijf tot zeven uur per dag gedurende zeven dagen geobserveerd) en literatuuronderzoek (vooral van fenomenologen) wordt dat ‘niet goed passen’ verkend en verdiept.

De onderzoeksmethode shadowing kan een stem geven aan mensen in kwetsbare situaties die vaak worden uitgesloten van interviewstudies. Dit omdat de focus van de methode niet alleen op gewone taal ligt, maar ook op lichaamstaal en gedrag. Een gebrek aan dwelling (thuiskomen) blijkt centraal te staan in de ervaringen van de opgenomen ouderen. Hierin zijn verschillende dimensies te onderscheiden:

Ruimtelijk thuiskomen. Het ziekenhuis wordt ervaren als een onbekende plaats met zijn eigen logica. Zelfs als de oudere al vaak in het ziekenhuis is geweest, blijft dit gevoel bestaan. Ziekenhuispersoneel loopt heen en weer en de oudere patiënt is bang om te storen of als lastig te worden ervaren. Daarom houdt men wensen en zorgen vaak voor zichzelf.

Intersubjectief thuiskomen. Meestal wordt er niet ingegaan op praktische, emotionele of existentiële zorgen en dat geeft oudere mensen het gevoel aan zichzelf te zijn overgelaten. Bij intersubjectief thuiskomen is er een gevoel van ‘wij’. Dat gebeurt als een medewerker de tijd neemt om iets uit te leggen of het niet alleen over fysieke beperkingen te hebben.

Belichaamd thuiskomen. De onderzoekster stelt vast dat het een hele uitdaging is om met toegenomen fysieke kwetsbaarheid om te gaan. Ziekenhuispersoneel kan hierbij helpen door niet alleen op de fysieke beperking in te gaan, maar ook op de meer existentiële betekenis van het hebben van beperkingen.

Verklaring titel van dit proefschrift

Frailty is een dominant onderzoeksparadigma met betrekking tot ouderen in het algemeen en oudere ziekenhuispatiënten in het bijzonder. Frailty benadrukt de lichamelijke beperkingen en afhankelijkheid waarbij de patiënt zelf geen stem meer lijkt te hebben. Vulnerability is een term die uit de zorgethiek komt. Hiermee wordt juist de kwetsbaarheid en wederzijdse afhankelijkheid van ieder mens benadrukt. Dan blijft kwetsbaarheid niet beperkt tot het lichaam, maar heeft het ook betrekking op de relaties van de oudere en de institutionele context van het ziekenhuis.

Misschien wisten we dit allemaal al. Want we houden onze bewoners liever buiten het ziekenhuis en natuurlijk moet er aandacht zijn voor alle aspecten van kwetsbaarheid. En toch kan het concept dwelling ook in het verpleeghuis aanknopingspunten bieden voor verbetering. Het wachten is nu op de eerste studie die shadowing inzet op een willekeurige afdeling in het verpleeghuis.