Samenwerkende Academische Netwerken Ouderenzorg (SANO)

Ook verpleeghuisbewoners hebben recht op intimiteit en seksualiteit

Sarah Janus, Zeljka Kresojevic

Het recht op intimiteit en seksualiteit is een fundamenteel mensenrecht, dat niet verloren mag gaan bij het ouder worden of bij het ontwikkelen van dementie. Dat stellen onderzoekers Sarah Janus en Zeljka Kresojevic. Zij pleiten voor openheid over de behoefte aan intimiteit en seksualiteit van verpleeghuisbewoners.

De Wereldgezondheidsorganisatie erkent dat intimiteit en seksualiteit belangrijke aspecten zijn voor de kwaliteit van leven,¹ zelfs bij cognitieve achteruitgang.² Uitingen van intimiteit, zoals aanraken, kussen, knuffelen en verbale liefdesuitingen, kunnen oudere volwassenen nog steeds plezier en emotionele verbondenheid brengen.³ Uit het onderzoek van Roelofs et al.⁴ blijkt, dat seksualiteit en intimiteit, ondanks verschillende beperkingen, belangrijk blijft voor personen met dementie en hun partners. De behoefte aan intimiteit en seksualiteit bij mensen met dementie wordt echter vaak verkeerd begrepen of verwaarloosd. De cognitieve, emotionele en gedragsveranderingen die gepaard gaan met dementie kunnen leiden tot problemen op het gebied van seksualiteit en intimiteit.^5,6 Oudere personen met dementie, vooral in verpleeghuizen, worden soms gezien als aseksueel of niet in staat tot seksuele activiteit.^3,7 Zo kan bijvoorbeeld een patiënt met fatische problematiek de behoeften verbaal niet uiten, en hierdoor de behoefte op een fysieke manier uiten. De behoefte aan intimiteit en seksualiteit kan door het systeem of zorgpersoneel als ongepast gedrag worden geïnterpreteerd. Ook al wordt de behoefte niet altijd verbaal, fysiek of sociaal gewenst geuit, betekent het niet dat de behoefte niet bestaat. Daarom stellen Hajjar en Kamel⁸ voor een ​​bredere definitie van seksualiteit te gebruiken bij  mensen met dementie.

Dat de behoefte aan intimiteit en seksualiteit verkeerd begrepen, verwaarloosd of genegeerd wordt  werd ook duidelijk in een recent onderzoek van het UNO-UMCG. Het onderzoek had onder andere als doel een gedragsobservatie instrument te ontwikkelen dat kan bijdragen aan het meten van de behoefte aan verbale en fysieke intimiteit en seksualiteit bij dementie. Een soortgelijke studie was nog niet eerder gedaan. Voorheen werd voornamelijk gekeken naar ongepast gedrag dat geassocieerd wordt met dementie.⁹ Het onderzoek werd echter gehinderd doordat er nog steeds een groot taboe heerst op het onderwerp. Alleen het noemen van intimiteit gaat vaak al gepaard met ongemak bij zorgverleners in verpleeghuizen.³ Daarnaast werd duidelijk dat persoonlijke overtuigingen, perspectieven en houdingen, een aanzienlijke invloed hebben op hoe mensen met elkaar omgaan en elkaar behandelen, waaronder de omgang met ouderen met dementie.¹⁰ Partners of wettelijke vertegenwoordigers gaven tijdens het rekruteren van deelnemers aan, moeite te hebben met het onderwerp. Veelal waren zij  van mening dat dit niet een onderwerp is voor personen met dementie of een thema in het verpleeghuis. Reacties zoals “Hoe durf je zoiets aan personen met dementie te vragen?” en “Dit is niet iets wat je met ouderen kunt bespreken” kwamen bij de onderzoekers binnen. Er waren ook positieve reacties zoals: “ Wat fijn dat er voor intimiteit en seksualiteit ook aandacht is” en “Het zou mooi zijn wanneer verpleeghuizen hierin meer zouden faciliteren”. Het animo voor het onderzoek was echter beduidend lager dan bij andere onderzoeken.

Intimiteit en seksualiteit zijn fundamentele aspecten van het menselijk leven. Dit geldt ook voor ouderen met dementie, die worden opgenomen in het verpleeghuis. Het is daarom van belang om mensen met dementie en hun partners te faciliteren op het gebied van intimiteit en seksualiteit, ook in het verpleeghuis. Dit sluit aan bij de persoonsgerichte zorg, die de meeste verpleeghuizen in Nederland hanteren. Binnen de persoonsgerichte benadering is het belangrijk om de persoon op de eerste plaats te zetten en diens levensstijl, voorkeuren en achtergrond te kennen.¹⁰

Het begrijpen en respecteren van de behoeften en rechten van ouderen met dementie op het gebied van intimiteit en seksualiteit is van groot belang en verdient onze aandacht omdat:

1. Ouderen met dementie nog steeds individuen zijn, met hun eigen gevoelens en verlangens.
2. Intimiteit en seksualiteit een krachtig middel kunnen zijn om de emotionele verbinding te behouden en te versterken tussen ouderen met dementie en hun partners.
3. Fysieke intimiteit kan mogelijk bijdragen aan het algemene welzijn van ouderen met dementie.
4. Het recht op intimiteit en seksualiteit een fundamenteel mensenrecht is, dat niet verloren mag gaan bij het ouder worden of bij het ontwikkelen van dementie.

De auteurs pleiten voor meer onderzoek naar de behoeften van mensen met dementie rondom intimiteit en seksualiteit, zodat zorgverleners en familieleden beter opgeleid en bewust kunnen worden gemaakt van deze behoeften, en er beter op kunnen aansluiten. Misvattingen onder zorgverleners en partners moeten worden herkend, zodat ze adequaat kunnen reageren op de intieme en seksuele uitingen van bewoners. Zorgprofessionals en familieleden moeten alert blijven op de veranderende behoeften van mensen met cognitieve stoornissen en dementie, met respect voor hun rechten, waardigheid en verlangens.¹¹ Het bespreken van deze kwesties in een open en respectvolle omgeving kan helpen een goede balans te vinden tussen het waarborgen van de waardigheid en autonomie van de persoon met dementie, en het zorgen voor hun veiligheid.

Auteurs

• Sarah Janus, Universitair Docent, Afdeling Erstelijns- en Langdurige Zorg, UNO-UMCG Universitair Medisch Centrum Groningen
• Zeljka Kresojevic, GZ-psycholoog i.o. tot klinisch neuropsycholoog, Lentis