Tussen Droom en Daad

Roy Knuiman, Jacobien Erbrink

Onvrijwillig thuis

Roy Knuiman

Zelfredzaamheid en langer thuis wonen. Het zijn de speerpunten van de politiek. Met de invoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) 2015 en het vervangen van de AWBZ door de Wet Langdurige Zorg (Wlz) zijn deze punten in wetgeving omgezet. Eerlijk is eerlijk, zo lang mogelijk thuis blijven wonen willen we allemaal wel. Maar niet ten koste van alles. Bijvoorbeeld niet ten koste van het inleveren van teveel persoonlijke vrijheid.

Ook de opzet van de Wet Zorg en Dwang sluit aan bij bovengenoemde speerpunten. Het uitgangspunt van het wetsvoorstel is  om een patiëntvolgende regeling te maken. Dit betekent dat de locatie of woonsituatie niet meer leidend moet zijn voor de te bieden zorg. Ook niet als die zorg onvrijwillig is. Het idee is dat ook buiten Bopz-locaties een passend wettelijk kader van toepassing zal zijn. Zo bevat het wetsvoorstel een opschalend stappenplan voor onvrijwillige zorg, waardoor overal waar de patiënt zorg ontvangt, strenge eisen worden gesteld aan het toepassen van zorg zonder instemming van de patiënt. Althans, dat was de bedoeling. Het is inmiddels zeer de vraag in hoeverre de Wet Zorg en Dwang patiëntvolgend gaat worden. De wetgever bouwt namelijk allerlei drempels in: onvrijwillige zorg mag slechts in een geregistreerde accommodatie. Let wel, we hebben het in de wet natuurlijk steeds over onvrijwillige zorg die door of onder verantwoordelijkheid van een professionele zorgaanbieder wordt toegepast. Niet over de buurvrouw die de deur bij buurman afsluit om voor hem boodschappen te doen, zonder dat er een professionele zorgaanbieder betrokken is of toezicht houdt. De wet houdt zich niet bezig met het reguleren van privé-verhoudingen, maar met onvrijwillige zorg onder verantwoordelijkheid van professionele zorgaanbieders.

De meest recente drempel voor een goede zorgverlening in de thuissituatie dateert van oktober 2015. Bij nota van wijziging heeft de wetgever een nieuw artikel toegevoegd aan de Wet Zorg en Dwang: artikel 2a. Hierin staat dat het verboden is aan een patiënt die niet in een accommodatie is opgenomen onvrijwillige zorg te verlenen. U leest het goed: verboden. De genadeslag voor onvrijwillige zorg thuis, zou je zeggen. Hetzelfde artikel 2a laat de deur echter nog op een kier staan. Er zijn volgens het artikel uitzonderingen mogelijk die inhouden dat het toepassen van onvrijwillige zorg bij ministeriële regeling kan worden aangewezen. Denk daarbij aan kleinschalige woonvormen. Maar het verantwoord toepassen van onvrijwillige zorg door zorgaanbieders in de thuissituatie zal naar verwachting zeer beperkt mogelijk worden. Een gemiste kans.

Nieuwe technologische ontwikkelingen op het gebied van bijvoorbeeld domotica, maken het mogelijk om langer thuis te kunnen wonen. De wetgever zou er verstandig aan doen dit niet te verbieden, maar juist mogelijk te maken en de grenzen en voorwaarden te stellen waarbinnen onvrijwillige zorg thuis verleend mag worden. Geen gemakkelijke opgave, maar wel een noodzakelijke. Zo kunnen mensen thuis de zorg krijgen die zij nodig hebben, inclusief soms onvrijwillige zorg, en tegelijkertijd dezelfde waarborgen en rechten hebben die zij in de instelling ontvangen.

De psychiatrie kent de voorwaardelijke machtiging als mogelijkheid om mensen onder voorwaarden thuis te laten wonen. De voorwaardelijke machtiging is echter voor de ouderenzorg onder de Bopz nog niet toegestaan. Het zou goed zijn als de wetgever onderzoekt of de voorwaardelijke machtiging –net als voor de psychiatrie- ook voor de psychogeriatrie in de Wet Zorg en Dwang kan worden opgenomen.

Waar mensen ook wonen, thuis of in een zorginstelling: vrijheidsbeperking is natuurlijk nooit ideaal. Maar soms is het helaas nodig om goede zorg te kunnen bieden. Of om erger te voorkomen. Als onvrijwillige zorg thuis voorkomt, kunnen we in plaats van dit te verbieden er beter voor zorgen dat duidelijk is onder welke voorwaarden dit mag en wanneer de grens bereikt is. Een uitgelezen taak voor de wetgever. Werk aan de winkel.   

Overdracht

Jacobien Erbrink

Ondertussen ergens verderop in de straat...

‘Ha Jan, hier je broertje. Zeg, bedankt dat je volgende week kunt oppassen bij pa en ma als ik op vakantie ben. Dat is een hele zorg minder. Ik dacht, zal ik je even vertellen waar je aan moet denken? Ja, ik heb het allemaal wel in het schriftje staan, maar als ik het je nou ook nog even vertel, dan ben je alvast op de hoogte.

Je hebt er ’s ochtends het meeste werk mee, denk ik. Ja, maar goed dat jij ook al met pensioen bent, ja, anders had het niet gekund dat is zeker. Maar ’s ochtends is het spitsuur dus, want dan willen ze natuurlijk allebei tegelijk opstaan, heel handig. Ma moet je even helpen met douchen en haar kleren aangeven en pa moet je helpen met scheren. Nee, elektrisch. Hoezo van zijn geloof gevallen? Weet je wel hoe gevaarlijk dat is, dat mes? Ik heb het mooi weggelegd en voortaan scheert hij zich elektrisch. Nee, hij snapt er niks van, maar het is wel een stuk veiliger.

Als ze aangekleed zijn laat ik ze aan de eettafel ontbijten met z’n tweeën. Ma kun je jam op brood geven en pa kaas. Dat is het makkelijkste. Daarna laat ik ze meestal TV kijken. Koffietijd ofzo. Vinden ze altijd heel gezellig. Maar eigenlijk maakt het niet zoveel uit, je kunt ze ook een film laten kijken. Laatst hebben de buurkinderen Klokhuis met ze gekeken, ging ook goed. Ik zet de salontafel altijd dicht tegen hun knieën aan, dan kunnen ze niet weg. Nee hoor, je hoeft er dus helemaal niet naast te zitten. Als je wilt werken kun je het beste in de achterkamer gaan zitten met de deur naar de voorkamer dicht en de webcam aan. Zie je precies wat er gebeurt en kun je toch je eigen ding doen. Zien ze jou ook niet, want als ze je zien dan willen ze naar je toe.

Na de middag gaan ze rusten. Pa op de bank en ma op de sta-op-stoel. Als je die met de beensteun helemaal omhoog zet, dan blijft ze mooi liggen. Ze is toch behoorlijk moe de laatste tijd. Gordijnen en schemerlampen gaan automatisch om 13.00 uur uit en om 15.30 weer aan. Ja, dan kan jij ook wel even weg.  Voordeur wel goed afsluiten en op het dievenslot zetten. Ik moet er niet aan denken dat er iemand de boel komt jatten. Nou, en dan is het alweer tijd voor avondeten. Dat kan ma nog heel aardig klaar maken, met een beetje hulp van Honig, hahaha. De afwas doen we samen en daarna rummicuppen met een glaasje port. Naar bed? Om negen uur. Pa slaapt prima, maar ma begon nogal te spoken, jeweetwel, elk uur eruit, zogenaamd om te plassen, maar er kwam nooit iets. Gek werd ik ervan. Daar heb ik wel wat op gevonden. Tante Greet had nog van die pillen van Ome Jaap, die heb ik nu op proef. Elke avond eentje voor het slapen gaan, werkt als een tierelier, sindsdien slaap ik zelf ook een stuk beter. Twee vliegen met één pil, hahaha. Bijsluiter? Nee, die heeft Greet weggedaan. Ik weet even niet meer hoe ze heten, die pillen. Maar het zijn wonderpillen, ze komt er gewoon niet meer uit, dus vallen doet ze ook niet. Hoezo, mag dat? Natuurlijk wel, als Greet ze ook voor haar man heeft gehad, juist efficiënt als wij ze dan verder gebruiken, want Jaap is er toch niet meer. Nou, heb je het zo? Gaat wel lukken, toch? Ramen en deuren goed sluiten zodat we geen inbrekers krijgen, dat is het belangrijkste. Veel succes, broertje!’