Hora-est: Improving antibiotic prescribing decisions
on suspected urinary tract infections in frail older adults
Op 4 april 2025 verdedigde Esther Hartman haar prachtige proefschrift 'Improving antibiotic prescribing decisions on suspected urinary tract infections in frail older adults'. Esther combineerde haar promotieonderzoek met de opleiding tot specialist ouderengeneeskunde (het zogenoemde aioto-traject). Ze gaf aan op een rijdende trein te zijn ingestapt. Haar promotor, professor Cees Hertogh, sprak vol lof over haar werk en vulde aan dat het dankzij Esther een eersteklas reis werd over landgrenzen heen.
Het proefschrift beschrijft een onderzoek naar het voorschrijven van antibiotica bij mogelijke urineweginfecties bij kwetsbare ouderen in huisartsenpraktijken, woonzorgcentra en verpleeghuizen in vier landen: Polen, Nederland, Noorwegen en Zweden. Het doel was om onnodig antibioticagebruik te verminderen en zo de blootstelling aan risico’s zoals bijwerkingen, allergieën en antibioticaresistentie tegen te gaan.
De belangrijkste bevindingen van het proefschrift
De belangrijkste bevindingen uit het proefschrift zijn terug te vinden in hoofdstuk 4. Dit hoofdstuk biedt waardevolle inzichten en praktische handvatten voor zorgverleners om hun voorschrijfgedrag te verbeteren en verantwoord met antibiotica om te gaan. Met een cluster-gerandomiseerde trial laten de onderzoekers zien hoe een veelzijdige interventie – bestaande uit een beslishulp en aanvullende tools –leidt tot een halvering van het aantal antibioticavoorschriften voor urineweginfecties, zonder aanwijzingen voor nadelige gevolgen voor de patiënt. Het hoofdstuk benadrukt daarnaast de waarde van participatief actieonderzoek, waarbij zorgverleners actief worden betrokken bij het implementeren van veranderingen in hun praktijk. Dit helpt hen om hun gedrag en besluitvorming te verbeteren.
Het hoofdstuk wat iedereen zou moeten lezen
Hoofdstuk 3 laat zien dat niet alleen de arts, maar ook de patiënt, de mantelzorger, de verzorgende en de verpleegkundige een rol spelen in de beslissing om wel of niet te starten met antibiotica. Het hoofdstuk beschrijft factoren die van invloed zijn op deze beslissing, opgedeeld in vijf thema’s: de klinische situatie van de patiënt, diagnostiek, kennis en attitude, communicatie en de context & organisatie van zorg.
Zorgverleners geven aan dat een urineweginfectie bij ouderen vaak moeilijk te herkennen is, en dat ouderen zich vaak presenteren met aspecifieke klachten. Uitslagen van urineonderzoek worden nog zeer regelmatig onjuist geïnterpreteerd, wat vaak leidt tot een onterechte antibioticakuur. Het verschil tussen asymptomatische bacteriurie – de aanwezigheid van bacteriën in de urine zonder dat de patiënt daar klachten van heeft – en een urineweginfectie is bij een groot deel van de zorgverleners nog onbekend. Patiënten blijken daarnaast nog weinig betrokken te worden bij de besluitvorming, en de hoge werkdruk bemoeilijkt het nemen van goede behandelbeslissingen.
De vraag van de oppositie
De belangrijkste vraag kwam van een oppositielid, die wilde weten wat Esther geneeskundestudenten en artsen in opleiding tot specialist ouderengeneeskunde wil meegeven. Esther gaf aan te willen benadrukken dat een arts altijd goed moet blijven nadenken. Er is pas sprake van een urineweginfectie als er ook daadwerkelijk klachten zijn die daarbij passen. Denk dus goed na voordat je een urinestick gebruikt. Wat draagt het onderzoek bij? Met een afwijkende urinestick kun je een urineweginfectie tenslotte niet aantonen. Een urinestick kan enkel worden ingezet om een urineweginfectie uit te sluiten.
Conclusie
Dit proefschrift draagt bij aan het verbeteren van de besluitvorming rondom antibioticagebruik bij kwetsbare ouderen. De bevindingen bieden waardevolle inzichten in hoe zorgverleners in de praktijk beslissingen nemen en laten zien dat een veelzijdige interventie het antibioticagebruik voor urineweginfecties kan halveren, zonder aanwijzingen voor nadelige gevolgen voor de patiënt. Het proefschrift biedt niet alleen wetenschappelijke inzichten, maar ook concrete handvatten voor zorgverleners om hun praktijk ten aanzien van het voorschrijven van antibiotica te verbeteren.
Auteur
Dr. J.J.S. (Jeanine) Rutten, specialist ouderengeneeskunde, My-doc/ onderzoeker bij Amsterdam UMC